Het voedsel dat wij hier elke dag op tafel zetten, heeft impact op de rest van de wereld. Hoe meer wij kiezen voor een duurzaam en gezond voedingspatroon, hoe beter we zorgen dat er nu en in de toekomst voldoende gezond voedsel is voor de groeiende wereldbevolking. Duurzaam en gezond eten klinkt voor sommigen misschien als duur en ingewikkeld. Maar als voedingsprofessional weet je natuurlijk dat je al een heel eind kunt komen met verse groenten, fruit en… volkorenbrood!
Beter eten voor onszelf en voor de planeet.
Dat ons voedselpatroon gezonder én duurzamer moet worden, is geen geheim. Als we doorgaan zoals nu, kunnen we een toename verwachten van het aantal voedingsgerelateerde ziekten – zoals diabetes type 2 – en worden internationale klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen in de komende decennia niet gehaald. Maar wat zijn dan de grootste ‘boosdoeners’? Als het gaat om de milieubelasting door uitstoot van broeikasgassen zijn dat vlees en kaas. Bij brood en graanproducten is die belasting juist relatief laag en vergelijkbaar met die van groenten en fruit. En dat terwijl brood en graanproducten juist rijk zijn aan belangrijke voedingsstoffen, zoals koolhydraten, vezels en eiwitten. Deze voedingscategorie is dan ook essentieel als het gaat om de verschuiving naar een duurzamer voedselsysteem waarin we onze koolhydraten en eiwitten veel meer uit plantaardige bronnen halen. Zoals dat ook wordt onderstreept in het Planetary Health Diet – gepubliceerd door de EAT Lancet Commission.
Tabel 1. Gemiddelde broeikasgasemissies (kg CO2 eq/kg product) van verschillende voedingsmiddelen in de Nederlandse voeding. Bron: RIVM, 2020.
Wat weet de consument al?
Zowel wereldwijde als nationale autoriteiten, waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie en het Voedingscentrum, benadrukken dat volkoren granen een belangrijk onderdeel zijn binnen een duurzaam en voedzaam voedingspatroon. Naast noten, peulvruchten, fruit en groenten, kleine hoeveelheden ei, zuivel, kip en vis en weinig rood vlees. Een kleine meerderheid van de Nederlanders is zich daarvan bewust: 55% is het ermee eens dat brood duurzaam is en 56% beaamt dat het plantaardig is. Dat betekent echter ook dat ruim 44% het zich nog niet realiseert. Het bijbrengen van kennis hierover kan dus veel winst opleveren.
De feiten op tafel
Binnen het huidige Europese voedingspatroon komt een derde van onze energie uit granen. Tegelijkertijd is de milieubelasting van de graanproductie laag: slechts 10% van de broeikasgasemissies en 15% van het totale landgebruik. Even vergelijken: de productie van vlees veroorzaakt ruim 33% van de broeikasgasemissies en 50% van het landgebruik! Ook onderzoek van Wei & Davis (2021) laat zien dat granen gezondheids- en duurzaamheidsvoordelen kunnen opleveren. Zeker als het gaat om volkoren. Zo onderzochten zij de impact van het consumeren van meer volkoren granen op het milieu en op de inname van de voedingsstoffen eiwit, ijzer en zink. Duidelijk blijkt dat het verhogen van het aandeel volkoren tot 50% van de totale graanconsumptie een positief effect heeft op de inname van voedingsstoffen: +7% eiwit, +37% ijzer, +42% zink. Ook is er een kleine positieve invloed op de milieubelasting. Volkoren granen verdienen dus meer aandacht als het gaat om gezonde verduurzaming.
Volkoren: voedzamer én duurzamer dan witbrood.
Door het efficiënte gebruik van de hele graankorrel zit volkorenbrood vol voedingsstoffen. Naast de bekende koolhydraten en vezels bevat het ook plantaardige eiwitten en een scala aan vitamines, mineralen en bioactieve stoffen. Dankzij die hoge dichtheid aan voedingsstoffen is volkorenbrood ideaal in onze huidige leefstijl waarin we weinig bewegen. Ook op duurzaamheid scoort volkoren goed. Vergelijk je bij wit- en volkoren tarwebrood de levenscyclusanalyse de milieubelasting van een product over de hele levenscyclus), dan blijkt volkoren tarwebrood de aarde minder op te warmen en beter te scoren op factoren als landgebruik, bodemverzuring en zoetwatervermesting. Vergeleken met wit tarwebrood heeft volkoren tarwebrood dus een kleinere CO2- voetafdruk, een minder milieubelastende levenscyclus én een gunstiger effect op de gezondheid.
De uitstoot van broeikasgassen, zoals methaan en CO2 is een grote milieubelasting. Om een goede vergelijking tussen voedingsmiddelen te maken, worden alle broeikasgassen teruggerekend naar CO2-equivalenten: de carbon footprint of CO2-voetafdruk. Met de levenscyclusanalyse (LCA)-methode kan verder gekeken worden dan alleen de uitstoot van broeikasgassen. De LCA neemt ook factoren mee als landgebruik, waterverbruik en verzuring van de bodem.
Een volkoren boterham met…?
Volkorenbrood is gunstig voor de gezondheid en heeft een lage footprint. Brood wordt echter meestal niet zonder beleg gegeten. Kaas, vleeswaren en eieren maken de milieu-impact van de traditionele broodmaaltijd een stuk hoger. Om een maaltijd met volkorenbrood nog duurzamer te maken zijn gelukkig steeds meer combinaties mogelijk met beleg op basis van groenten, fruit, noten en peulvruchten.
Op naar vaker volkoren!
Volkorenbrood is gezond, duurzaam en niet te vergeten heel smaakvol! Een verhaal dat overgebracht moet worden naar de consument, op een praktische manier. Normen als “2 stuks fruit” en “250 gram groenten” (dagelijks) klinken bekend. Volkoren mist in dat rijtje. Met de Blik op Volkoren (22 november) is een startsein gegeven voor de introductie van de norm “3 sneetjes volkoren per dag”. Dat is ook een duidelijk handvat voor uw cliënt. Op naar vaker volkoren, voor iedereen! Kijk voor meer informatie over de Blik op Volkoren, wetenschappelijke informatie en handige tools voor in de praktijk op www.professionals.brood.net.
Bronnen:
Clark, M., Springmann, M., Rayner, M., Scarborough, P., Hill, J., Tilman, D., ... & Harrington, R. A. (2022). Estimating the environmental impacts of 57,000 food products. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(33), e2120584119.
P.L. Weegels (2019), The Future of Bread in View of its Contribution to Nutrient Intake as a Starchy Staple Food. Plant Foods Hum Nutr. DOI 10.1007/s11130-019-0713-6.
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Eet en drinkt Nederland volgens de Richtlijnen Schijf van Vijf? 2020.
Scientific report (2018) on carbohydrates with special reference to bread, environmental performance of bread and its consumption, goodies from whole grain and health concerns over cerels. Authors: Professor Jan Declour (KU Leuven), Emeritus Professor Fred Brouns (University Maastricht), Emeritus Professor Frans Kok (University Wageningen), Jan-Willem van der Kamp (TNO), Hélène Alexiou (Institut Paul Lambin), Lut Van Lierde (Sensitive Nutrition) Hans Blonk (Blonk Consultants).
WholEUGrain 2021.Whole Grain: definition, evidence base review, sustainability aspects and considerations for a dietary guideline. Lourenço S (Ed.). WholEUGrain: Copenhagen
Wei, D., & Davis, K. F. (2021). Culturally appropriate shifts in staple grain consumption can improve multiple sustainability outcomes. Environmental Research Letters, 16(12), 125006.
Willett, W., Rockström, J., Loken, B., Springmann, M., Lang, T., Vermeulen, S., ... & Murray, C. J. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447-492.
GfK, in opdracht van NBC. Kennis, houding en gedragonderzoek. Mei 2022.
