Ziekten en aandoeningen

Naast overgewicht kunnen verschillende ziekten zoals diabetes, hart- en vaatziekten, PKU en nierziekten sterke invloed hebben op het voedingspatroon. Hieronder worden deze ziekten toegelicht in relatie tot brood. 

Diabetes

De meest bekende vormen van diabetes zijn diabetes type 1 en type 2. Bij diabetes kan het lichaam de bloedsuiker niet meer reguleren. Normaal regelt het lichaam de bloedsuikerspiegel heel nauwkeurig met het hormoon insuline. Diabetici maken zelf geen insuline meer aan, of het lichaam reageert niet meer op de insuline. Dat hangt af van het type diabetes.

Als insuline niet kan worden opgenomen in de cellen loopt de bloedsuiker veel te hoog op, dit heeft op lange termijn schadelijke effecten. Daarom is het belangrijk om diabetes zo snel mogelijk en adequaat te behandelen. Naast het probleem met bloedsuiker zijn ook vaak het cholesterol en de bloeddruk te hoog.

Bloedsuiker heet officieel 'bloedglucose'. Geen mens kan zonder glucose, een type koolhydraat, want dat is de brandstof voor alle spieren en organen. Koolhydraten zitten niet alleen in zoete dingen, zoals suiker en fruit, maar ook in sommige groenten, melk, brood en aardappelen en andere soorten zetmeel. Koolhydraten zijn de beste bron van glucose. Als er geen sprake is van diabetes wordt een teveel aan glucose opgeslagen als vet. Bij diabetes is dit proces niet mogelijk waardoor glucose zich ophoopt in de bloedbaan.

Normaal zorgt het lichaam ervoor dat er precies genoeg insuline is om de bloedsuiker te verwerken. Zo blijft de bloedsuikerspiegel altijd binnen bepaalde grenzen. Bij diabetes is dat evenwicht weg. De te hoge bloedsuiker kan niet worden verbruikt waardoor het lichaam de glucose op een andere manier kwijt wil raken; klachten als veel plassen, moeheid en dorst kunnen hierbij voorkomen (bron Diabetesfonds).

Brood bij diabetes

Consumptie van 60 gram volkorenproducten per dag verlaagt het risico op diabetes type 2 met 25 procent, aldus de Gezondheidsraad. Hoe dat precies in zijn werk gaat is nog onduidelijk. Wel weten onderzoekers dat de gezondheidseffecten deels te danken zijn aan de graanvezels. Ook aan mensen met diabetes type 2 is het advies om volkorenproducten te kiezen (NDF Voedingsrichtlijn diabetes). De vezels zorgen ervoor dat koolhydraten langzamer worden opgenomen. Op die manier lijken vezels in volkorenproducten voor minder schommelingen in de bloedsuikerspiegel van mensen met diabetes type 2 te zorgen.

Uit kortdurende studies blijkt dat bij mensen met diabetes type 2 grovere graankorrels, zoals in brood met hele of geplette graankorrels, een meer geleidelijke afgifte van glucose aan het bloed geven dan fijnere of vermalen korrels. De afbraak van grovere granen duurt namelijk wat langer, waardoor het lichaam gelijkmatig zou reageren op de vrijgekomen voedingsstoffen. Om dat goed te kunnen onderbouwen, is meer onderzoek nodig.

Hart- en vaatziekten

Onder hart- en vaatziekten verstaan we onder andere beroerte, hartfalen, hartinfarct, trombose en slagaderverkalking. Er zijn verschillende factoren die deze aandoeningen kunnen veroorzaken, zoals hoge bloeddruk en hoog cholesterolgehalte. Een gezonde leefstijl met gezonde voeding, waaronder volkorenproducten, is belangrijk om het risico op hart- en vaatziekten te verkleinen.

Bij hart- en vaatziekten (of een te hoog cholesterolgehalte) kan (volkoren) brood prima worden gegeten. De vezels zijn goed voor de spijsvertering en het cholesterolgehalte. Daarnaast is het belangrijk gevarieerd en niet te veel te eten, waarbij extra gelet kan worden op de hoeveelheid verzadigd vet en zout (minder is beter). Gewoon brood bevat heel weinig vet, nog geen gram vet per snee. Het vet wat er wel in zit is voornamelijk onverzadigd, afkomstig uit de kiem van de graankorrel. Bepaalde hartige en zoete broodjes, zoals croissants en kaasbroodjes zijn hier een uitzondering op. 

DASH dieet
Het DASH dieet (Dietary Approaches to Stop Hypertension) is ontwikkeld om hoge bloeddruk tegen te gaan, een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Het DASH dieet is rijk aan groenten en fruit, volkorenproducten, noten, zaden, peulvruchten, magere melkproducten en mager vlees, vis en gevogelte. Waar bewerkte producten met toegevoegd vet of suiker en rood vlees juist worden afgeraden. Daarmee bevat de voeding minder natrium, wat gunstig is voor de bloeddruk.

PKU

Phenylketonurie, kortweg PKU, is een ongeneeslijke, erfelijke stofwisselingsziekte. Het wordt veroorzaakt doordat de lever het aminozuur phenylalanine (afgekort Phe, spreek uit als fee) niet of niet voldoende verwerkt. Het aminozuur hoopt zich op in het bloed en belemmert daardoor de groei en ontwikkeling van de hersens (het zenuwstelsel). Onbehandeld leidt PKU dan ook tot zwakzinnigheid.

De behandeling van PKU is erop gericht de opeenhoping van het aminozuur phenylalanine (Phe) in het lichaam tegen te gaan. Het aminozuur is echter een natuurlijk onderdeel van bijna alle voeding, ook brood. Daarom volgt de PKU-patient zijn leven lang een streng eiwitarm dieet met veelal eiwitarm brood.

Nierziekten

Bij nierziekten of een hoge bloeddruk is er vaak een verstoring in de balans tussen vocht en zouten in het lichaam. Het advies is dan om minder zout in de voeding te consumeren. Bij de bakker en sommige winkels kun er gevraagd worden naar zoutarm brood. Geheel zoutloos brood is niet verkrijgbaar omdat zout een belangrijke rol speelt in het bakproces.

Een voedingsmiddel met een claim, zoals ‘zoutarm’, moet voldoen aan bepaalde regels. Gemiddeld bevat brood 0,46 gram natrium per 100 gram. Brood mag alleen zoutarm genoemd worden als het maximaal 0,12 gram natrium per 100 gram bevat. Dit betekent dat het product maximaal 0,3 gram keukenzout of bakkerszout (gejodeerd keukenzout) per 100 gram mag bevatten (2,5 x 0,12 gram).

Prikkelbare Darm Syndroom

Naar schatting heeft 5 tot 15% van de Nederlandse bevolking last van Prikkelbare Darm Syndroom (PDS), wat vaker voorkomt bij vrouwen (75%) dan bij mannen. Deze aandoening wordt in de volksmond ook wel spastische darm genoemd. PDS wordt geclassificeerd als een functionele gastro-intestinale stoornis, waarbij chronische darmklachten, zoals buikpijn, een opgezette buik, diarree of juist verstopping voorkomen. Hoewel de darmen van PDS-patiënten gevoeliger zijn dan normaal, zijn er geen zweren of ontstekingen zichtbaar. De precieze oorzaak van PDS is niet bekend. Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol bij het ontstaan van PDS. Wel geven de meeste patiënten aan dat bepaalde voedingsmiddelen hun klachten verminderen. Welke voedingsmiddelen dit zijn hangt af van de persoon. Vezels kunnen in sommige patiënten de klachten verminderen, maar in andere patiënten juist verergeren. Een diëtist kan een patiënt helpen bij het uitzoeken van de juiste voeding en het handhaven van een gezonde levensstijl. Het FODMAP-beperkte dieet wordt vaak toegepast bij deze patiënten; ongeveer 75% van de patiënten ervaart daardoor minder (pijn)klachten en een opgeblazen gevoel.

FODMAP's

FODMAP staat voor Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden, Monosachariden and Polyolen. FODMAP's zijn koolhydraten die slecht of niet worden opgenomen in de dunne darm. Deze koolhydraten komen daardoor onverteerd in de dikke darm, waar ze gefermenteerd (afgebroken) worden door de darmbacteriën. Hierbij komt gas vrij waardoor symptomen als een opgeblazen gevoel en winderigheid kunnen ontstaan. Andere symptomen, zoals een verstoorde stoelgang en diarree, kunnen ontstaan doordat er meer vocht wordt aangetrokken door de darmen. Door een FODMAP-beperkt dieet te volgen, kunnen deze symptomen verminderen.

Het is een fabel dat mensen met PDS geen brood of graanproducten kunnen eten (ook tijdens het FODMAP-beperkte dieet). Het FODMAP-beperkte dieet bestaat uit een eliminatiefase, waarin alleen voedingsmiddelen worden gegeten die weinig FODMAP's bevatten. Voedingsmiddelen met weinig FODMAP's zijn onder andere speltbrood, havermout en aardappelen. Tarweproducten, maar ook peulvruchten en verschillende soorten groenten en fruit worden weggelaten. Als de klachten na een aantal weken verminderen, kunnen producten geherintroduceerd worden. Dit is nodig om erachter te komen voor welke producten de personen gevoelig is. Het is een lastig dieet, we raden daarom aan om een PDS-patiënt goed te begeleiden tijdens dit dieet. Echter, het is (nog) niet bewezen dat een FODMAP-beperkt dieet op lange termijn beter werkt dan het traditionele eliminatiedieet dat wordt geadviseerd aan PDS patiënten.